Data 20 kwietnia wydaje się być dość pechowa dla świata. Między innymi właśnie tego dnia, 25 lat temu, doszło do wydarzenia, które dotknęło także branżę gier wideo.To był zwykły wtorek dla niemal dwóch tysięcy uczniów [3] Columbine High School w Littleton w stanie Kolorado. Temperatura wynosiła 19 stopni Celsjusza [35]. Szkoła znajduje się na przedmieściach obszaru metropolitalnego Denver.
Fakty
Spokojny dzień został zakłócony,
gdy tuż po godzinie 11
czasu lokalnego Brooks Brown
usłyszał „głośny
trzask w oddali” [5,
s. 15].
Początkowo nie wiedział co
się dzieje, uznając, ze to dźwięk pistoletu do gwoździ. Jednak
już po chwili zdał sobie sprawę, że kolejne dźwięki brzmią
„jak eksplozje” [5, s.
15].
To właśnie w tym momencie
rozpoczęła się masakra, której dokonali Eric
Harris (18
lat)
i Dylan
Klebold (17
lat).
W tym celu użyli też
materiałów wybuchowych, z których część odpalili podczas
strzelaniny, ale porozkładali też miny-pułapki. Łącznie ponad 30
bomb [10].
Po masakrze policja
znalazła:
(…) dwa obrzyny,
półautomatyczny pistolet i czarny półautomatyczny karabin 9 mm
przy ich ciałach. (…) W
domu jednego z nastolatków
znalazła
kolejną obciętą strzelbę oraz materiały wybuchowe. [10]
Innymi
słowy, obaj sprawcy przygotowali się do masakry,
nie była to „spontaniczna” decyzja. Z tego względu przypomina
inną szkolną strzelaninę, którą
opisywałem na blogu.
Wróćmy jednak do przebiegu akcji.
Pierwszy telefon pod 911 został wykonany około 11:25. Dopiero ok.
15:30 policja weszła do biblioteki szkolnej. Tam znaleziono ciała
obu nastolatków. Obaj popełnili samobójstwo, wcześniej
montując na sobie miny-pułapki [33].
Przebieg całej akcji można
zobaczyć na poniższej mapce kampusu:
[32]
Bilans masakry: 15 osób zabitych, w tym obaj sprawcy, oraz 23 ranne
[13].
Sprawcy
W tym momencie warto przyjrzeć się
obu mordercom, czyli Dylanowi Kleboldowi i
Ericowi Harrisowi.
Dylan Klebold urodził się w
Lakewood (Kolorado), skąd niedługo później jego rodzina
przeniosła się do Littleton [5,
s. 32]. Jego rodzice byli opiekuńczy, ale nie podobała im się
przemoc w jakiejkolwiek formie. Do tego stopnia, że Dylan nie miał
zabawkowej broni, ani nie mógł grać w gry komputerowe, by były
zbyt brutalne [5,
s. 32].
Rodzice Brooksa Browna
wspominali, że Dylan był słodkim, ale jednocześnie wstydliwym i
wrażliwym dzieciakiem [5,
ss.
32-33]. Judy Brown dodatkowo podkreślała jego introwertyzm i
trzymanie wszystkiego „w sobie”, przez co nigdy nie mówił
rodzicom o swoich problemach [5,
s. 33].
Dylan był
zdolnym uczniem. Jeszcze
przed rozpoczęciem nauki w Columbine High School
udało mu się dostać do programu przyspieszonego nauczania
(
advanced learning
program)
w
Jefferson County Public Schools.
W
tamtejszym programie o nazwie CHIPS – skrót od „Challenging High
Intellectual Potential Students” – udział brał także Brooks
Brown.
Jak wspomina:
(…) Niektóre dzieciaki dostały się ze względu na dobre
wyniki na egzaminie wstępnym; inne dzieci dostały się do szkoły
ze względu na to, kim byli ich rodzice. [5, s. 33]
Łatwo
się domyślić do czego prowadziło takie podejście do przyjmowania
uczniów. Program
miał też jeszcze jedną wadę, mianowicie do jego uczestników
pozostałe dzieciaki z okolicy przypięły łatkę „kujonów”, co
także prowadziło do prześladowania
[5,
s.
34].
Z
kolei
Eric
Harris,
jak
podaje Brooks
Brown,
bardzo
często przeprowadzał się z rodzicami, co prowadziło do ciągłej
utraty kontaktu z przyjaciółmi [5,
ss.
44-45].
Do
tego nie pochodził z Kolorado [5,
s.
44],
był niski – miał mniej niż 180 cm wzrostu – oraz
jego klatka piersiowa była lekko zapadnięta [5,
s.
48].
Podobnie
jak Dylan, Eric był „cichym, niepozornym nastolatkiem, który
rzadko wchodził w interakcje z sąsiadami” [18].
Jako
syn pilota wojskowego, był zafascynowany wojną [23].
Warto
podkreślić, że Eric
i Klebold byli outsiderami, przebywającymi praktycznie jedynie wśród
przyjaciół. Grupa
nazwała
się „mafią długichpłaszczy”
(ang. Trench Coat Mafia*). Jest
to o tyle istotne, że właśnie w długich, czarnych płaszczach
obaj dokonali masakry. Telewizja
WABC w programie „Eyewitness News” doszukiwała się inspiracji
między innymi filmem „Matrix” [12,
5:31-5:41].
Całość
możecie obejrzeć tutaj:
Z
kolei The Denver Post, powołując się na anonimowego ucznia,
powiązało ubiór „mafii” z Marilynem Mansonem i Adolfem
Hitlerem [15].
Jednakże,
Brooks Brown dementuje te plotki, pisząc, że:
W
rzeczywistości mafia
długich płaszczy nie
była
niczym więcej niż grupą przyjaciół, którzy spędzali razem
czas, nosili czarne płaszcze i szczycili się tym, że różnią się
od „mięśniaków”**.
Same płaszcze były raczej dziełem przypadku niż jakimkolwiek
„mundurem”. Matka jednego z jej członków, Tada Bolesa, kupiła
mu w prezencie czarny płaszcz, gdy zobaczyła go w promocji. (…)
Jego
przyjaciele
poszli
w jego ślady, ponieważ spodobał im się ten wygląd. [5,
s.
60]
Trudno
jednoznacznie określić jaka była prawda w tej materii.
Szczególnie, że dyrektor szkoły, Frank DeAngelis, zaprzeczał, że
jakakolwiek „mafia długich płaszczy” w ogóle istniała [26].
Obu sprawców łączyło
jednak coś
jeszcze:
miłość do komputerów i gier wideo. Jak wcześniej wspomniałem,
rodzice zabraniali grać Dylanowi w gry wideo z powodu ich
brutalności. Jednak, nie kontrolowali co robił u znajomych, czyli
na przykład Brooksa Browna
[5,
ss.
32, 36]. Grał u niego między innymi w „Mortal
Kombat” [5,
s.
36-37].
Sam
Brooks
Brown
wspomina
także, że on i obaj sprawcy uwielbiali gry takie jak
„Duke
Nukem” oraz „Doom”.
Dodatkowo,
Eric „czasami
wspominał o
o zarabianiu na życie projektowaniem gier” [5,
s. 47].
Pozwy
Oczywiście,
śmierć obu sprawców nie zakończyła sprawy. Poszkodowani
oraz rodziny
zamordowanych domagali
się odszkodowań. Dzień
przed drugą rocznicą strzelaniny, 19.04.2001 roku, podano do
wiadomości publicznej, że otrzymali do podziału 2,5 miliona
dolarów, głównie od rodzin Erica i Dylana [19].
W listopadzie
tego
samego
roku sąd
oddalił pozwy przeciwko biuru
szeryfa oraz okręgowi
szkolnemu w hrabstwie
Jefferson,
ze
względu na spełnienie wymogów rządowego immunitetu [9].
Wyjątkiem był pozew
dotyczący
jednak działań policji, która zbyt późno wysłała pomoc do
nauczyciela, który zmarł [9].
W
sierpniu 2002 roku córka nauczyciela otrzymała od biura szeryfa
odszkodowanie w wysokości 1,5 miliona dolarów [22].
W
czerwcu 2001 roku
rodziny zamordowanych
pozwały także firmy z branży rozrywkowej, między innymi ID
Software, Paramount, Sega i Eidos [2].
W tym ostatnim przypadku gra „Final Fantasy VII” miała prowadzić
do masakry, bowiem twórcy takich gier:
wiedzieli
lub powinni byli wiedzieć, że użycie ich produktów i materiałów
spowoduje naśladownictwo przemocy. [2]
Wszystkie
te pozwy zostały oddalone już rok później, w maju 2002 roku [34].
Sędzia Lewis Babcock stwierdził wówczas, że producenci filmów i
gier nie mogli w żaden sposób przewidzieć, że ich produkty
doprowadzą do masakry. Dodał także, że:
Pomijając,
co muszę, osobistą niechęć, oczywiste jest, że wyraziste i
pobudzające wyobraźnię formy rozrywki są użyteczne społecznie,
nawet jeśli zawierają przemoc. [34]
W
tym momencie warto
przyjrzeć się nieco bliżej różnym
czynnikom, które mogły doprowadzić do tej masakry, Zacznę od
kwestii
gier
komputerowych.
Winne: gry
Faktem
jest,
że
obaj sprawcy uwielbiali tę
formę rozrywki. Wcześniej
przytoczyłem słowa Brooksa Browna na ten temat. Jednakże, o
stosunku Erica i Dylana do gier komputerowych tuż po tragedii pisały
praktycznie
wszystkie amerykańskie
gazety.
Przykładowo, już
dwa dni po zajściu na łamach „Washington Post” pojawiły
się
takie słowa:
(…)
Na niezliczonej liczbie komputerów zabijanie jest sportem. (…)
[24]
Co
ciekawe, na ten artykuł powołał się senator Sam Brownback
(Republikanin z Kansas) w
czasie
swojego wystąpienia podczas 106.Sesji
Senatu 26 kwietnia 1999 roku [7,
5:47].
Jednocześnie,
prasa dość często podkreślała że obaj
zabójcy tworzyli
własne poziomy do „Dooma”. Przykładowo, artykuł
z 10 maja 1999 roku, który
został
opublikowany
na łamach czasopisma „Time”:
Centrum
Simona Wiesenthala (...)
odkryło (...)
w swoich archiwach kopię strony internetowej Harrisa, na której
znajdowała się dostosowana przez niego wersja krwawej
strzelanki „Doom”. W wersji Harrisa jest dwóch strzelców, każdy
z dodatkową bronią i nieograniczoną amunicją, a napotkani ludzie
nie są w stanie walczyć. Kiedy 20 kwietnia Harris i Klebold udali
się do Columbine, twierdzi internetowy śledczy powiązany z Centrum
Wiesenthala, „prowadzili swoją grę w „trybie
boga”.”
[28,
s. 6]
Tego
typu teksty doprowadziły do jeszcze większej demonizacji gier wideo
przez świat naukowy. Najstarsza wspominająca o tym publikacja
pochodzi już z 2000 roku. Autorzy, czyli Craig A. Anderson oraz
Karen E. Drill, powołują się na początku na wspomniany wyżej
artykuł z magazynu „Time” [1,
s. 772]. W
tym przypadku warto zwrócić uwagę, że autorzy przepisali cały
fragment z artykułu słowo w słowo, ale chyba nas to nie dziwi,
prawda?
Z
nowszych tekstów
mogę wymienić jeszcze
opisywany przeze mnie na tym blogu wpis ze strony ciekawe.org, autorstwa niejakiego Nawaka [25].
Podobnie,
w książce „Dzieci konsoli. Uzależnienie od gier”, Hilarie Cash
i Kim McDaniel zamieściły takie słowa:
Nie
może (...)
dziwić, kiedy po kolejnych strzelaninach w szkołach okazuje się,
że sprawcy byli oddanymi wielbicielami przepojonych przemocą gier
komputerowych. Kontekst takich wydarzeń jest zwykle bardzo złożony
i gry nie są jedyną przyczyną szkolnych zabójstw (swoje znaczenie
mają też takie zjawiska, jak szkolne prześladowania i brak
zaangażowania rodziców w szkolne życie dzieci). Niemniej jednak,
na przykład w przypadku strzelaniny w Columbine High School, sprawcy
często są oddanymi graczami - w tym wypadku obaj chłopcy od wielu
lat grali w Dooma, co na tyle zmieniło ich percepcję świata, iż
mogli rzeczywiście sądzić, że znajdują się w grze, w świecie
wirtualnym. [8,
s.
100]
Wprawdzie
miło, że autorki zauważają inne przyczyny szkolnych strzelanin,
ale szkoda, że mimo to widzą głównie winę gier.
Warto
jednak spojrzeć na to z innej strony – samych zabójców. W
internecie można znaleźć pamiętniki Harrisa i Klebolda, choć
nazwiska niektórych osób zostały ocenzurowane przez szeryfa.
Spójrzmy
najpierw na fragment tekstu napisanego przez tego pierwszego (ten
fragment zaczyna się małą
literą):
ktoś
z pewnością powie: „Co oni sobie myśleli?” kiedy staniemy się
NBK {Natural Born Killers – dop. MY} lub kiedy to planowaliśmy,
więc oto co myślę. „Mam cel zniszczyć jak najwięcej, więc nie
mogę dać się zwieść moim uczuciom współczucia, miłosierdzia
ani tym podobnym, więc zmuszę się do wiary, że każdy jest po
prostu kolejnym potworem z Dooma, takim jak FH, FS lub demony, więc
albo ja, albo oni. [16]
Jak
widać na powyższym przykładzie, Harris porównywał osoby, które
chciał zastrzelić, do potworów z gry. Najprawdopodobniej w ten
sposób chciał poczuć się „jak w grze”. Co także warto
zauważyć, w tym samym pamiętniku wspomina, że swoją strzelbę
nazwał „Arlene” na cześć Arlene Sanders, która pojawia się w
nowelizacjach gry „DOOM”.
Z
kolei
Dylan Klebold w części zatytułowanej „My Quotes!!!” napisał
coś takiego:
Widzę podobieństwo między ludźmi a zombie z Dooma. [21]
To zdanie także potwierdza, że obaj zamachowcy starli się
porównywać swoje przyszłe ofiary do postaci z gier. Może to
wskazywać na ich zatracenie zdolności odróżniania świata
rzeczywistego od fikcji.
Co
ciekawe,
23 kwietnia serwis informacyjny Salon
opublikował tekst pod
tytułem:
„Doom, Quake and mass murder”. Jego
podtytuł brzmi:
Gracze szukają swoich dusz po odkryciu, że zabójcy z Littleton
byli częścią ich klanu. [6]
Te
słowa
wskazują,
w jakim tonie
napisany został cały tekst. Jednakże,
oto
co możemy przeczytać w środku:
Brutalne
gry wideo szybko
uznano za
przyczynę
wtorkowej
masakry.
Podobnie do
odzieży
gotyckiej,
biseksualizmu,
Internetu
i niemieckiej muzyki
industrialnej
– wszystkie te kwestie zostały przywołane
w związku z zabójcami z Littleton – subkultura osób
grających w brutalne
gry komputerowe
jest łatwym celem dla ekspertów chcących wyjaśnić morderstwo
nastolatków. [6]
Jak
widać, nawet wówczas niektórzy zauważyli, iż gry komputerowe nie
są tu winne. Warto
zatem przyjrzeć
się innym,bardziej
prawdopodobnym
przyczynom
tej
tragedii.
Bullying
Najlepiej
zacząć od problemu, który może dotknąć każdego ucznia, czyli
szkolnego znęcania się (tzw. bullyingu). Obaj sprawcy byli ofiarami
takich zachowań. Jak podałem
wyżej, Dylan Klebold brał udział w programie
przyspieszonego nauczania. Oto
jak te czasy wspomina Brooks Brown:
(…)
kiedy
dzieci uderzały się nawzajem w tył głowy podczas zajęć,
nauczyciel odwracał wzrok. Gdy dzieci zdały sobie sprawę, że w
CHIPS nie ma dyscypliny, zaczęły
sobie pozwalać na więcej. [5,
s.
34]
Z
kolei
o życiu w Columbine High School pisze tak:
Byliśmy
„świeżakami”, w dodatku geekami komputerowymi. W porze lunchu
mięśniaki
kopali nasze krzesła lub popychali
na stół. Przewracali nasze tace z jedzeniem na podłogę,
podstawiali
nogi
lub rzucali jedzeniem (...).
(…)
Na
korytarzach wpychali dzieci do szafek i wyzywali, ku
uciecze stojących obok przyjaciół.
Na zajęciach gimnastycznych bili dzieci w szatni, bo nauczycieli nie
było w pobliżu. [5,
s.
47]
W pamiętniku Harrisa możemy z kolei znaleźć taki fragment
(cenzura moja):
Wszyscy
zawsze naśmiewają się ze mnie z powodu tego, jak wyglądam, jaki
jestem pier######e słaby i k###a, cóż, odegram się na was: tutaj
najwyższa, pier######a zemsta. (…) Stąd bierze się duża część
mojej nienawiści, z faktu, że praktycznie nie mam poczucia własnej
wartości, szczególnie jeśli chodzi o dziewczyny, wygląd i tym
podobne. dlatego ludzie naśmiewają się ze mnie... ciągle...
dlatego nie mam szacunku i dlatego się k###a
WKURZAM.
[16]
Szperając w necie znalazłem coś
jeszcze w tym temacie. Regina
Huerter, dyrektorka ds.
sprawiedliwości naprawczej nieletnich (Juvenile Diversion) przy
Biurze Prokuratora w Denver
(District Attorney's Office), rok
po tragedii (ściślej
pisząc: w dniach 14.10-29.11 2000 roku [17,
s. 2])
odwiedziła ze swoim zespołem Columbine High School. Na podstawie
rozmów przeprowadzonych z 43
osobami (w tym 15 byłymi uczniami szkoły) [17,
s. 2] powstał
raport, który
został opublikowany w przez Columbine Review Commission
w grudniu
2000 roku***.
Możemy tam przeczytać
między innymi, że:
(…)
Nauczyciele reagowali tylko na to co widzieli lub chcieli zobaczyć.
Nic nie robili, o ile nie byli świadkami przemocy psychicznej lub
werbalnej. (…) Pojawiły się doniesienia, że niekiedy nauczyciele
odwracali wzrok, gdy w incydenty były zaangażowane niektóre grupy
uczniów. [17,
s. 8]
Łatwo
się domyślić, które grupy uczniów były faworyzowane. Raport
dość dokładnie to opisuje:
Rodzice poinformowali o tym, że
dwa tygodnie po rozpoczęciu roku szkolnego 1997-98 ich syn (…)
wrócił do domu i powiedział „tato, ja tam nie wracam”.
Opowiedział o tym jak 4 lub 5 piłkarzy popychało go, wyzywało
słownie i śledziło w drodze do samochodu. Był przerażony. Ojciec
próbował dodzwonić się do Andy’ego Lowry’ego, Brada
Buttsa i Franka DeAngelisa
{kolejno: trener piłkarzy,
pedagog szkolny i dyrektor szkoły – dop. MY}, ale żaden z nich
nie odebrał. (…) Dopiero pod koniec października, jakieś sześć
tygodni później, do rodziny zadzwonił pan Lowry. (…) Matka
poinformowała, że pan Lowry był
bardzo oschły i chamski podczas rozmowy. Rodzice zabrali syna z
Columbine (…). [17,
ss.
15-16]
Jak
widać na powyższym przykładzie, problemy uczniów z „mięśniakami”
były bagatelizowane. Nie pomagały nawet interwencje rodziców.
Sprawdziłem
losy trzech panów wymienionych w tym punkcie. Pozostali na swoich
stanowiskach w
Columbine High School. Pierwszy w 2024 roku otrzymał nagrodę „NFL's
2023 Don Shula High School Coach of the Year” [11].
Z kolei
dyrektor DeAngelis przeszedł na emeryturę w 2013 roku [30].
Brad
Butts, pedagog szkolny, także jest już emerytem [31].
Żeby
było jeszcze ciekawiej, DeAngelis także był trenerem piłkarzy
[20],
przez co szkolni sportowcy mogli być traktowani lepiej od innych
[17,
s.
20].
Jednakże,
dyrektor konsekwentnie twierdzi, że żadnego prześladowania w
szkole nie było [26]
[27].
Można podejrzewać, że dyrektor tak twierdził, bo który dyrektor
przyzna się, że w jego szkole istnieje prześladowanie jednych
uczniów przez drugich? Niemniej, warto przyjrzeć się jeszcze
jednej prawdopodobnej przyczynie tej strzelaniny.
Psychoza
Doktor
Jerald J. Block zauważa w swoim artykule, że ani
Harris ani Klebold nie byli psychopatami w rozumieniu medycznym. Nie
słyszeli głosów ani nie mieli halucynacji [4,
s.
5].
Jednakże, według Blocka, Eric
Harris był leczony psychiatrycznie, choć nigdy nie brał leków
przeciwpsychotycznych [4,
s. 6].
Jednakże,
zażywał leki antydepresyjne – sertralinę,
którą odstawił z powodu braku tolerancji na nią [4,
s.
6], oraz fluwoksaminę. Ślady tego drugiego znaleziono w jego ciele
podczas sekcji w
„ilościach terapeutycznych”, czyli 390 ng/ml
[4,
s.
6][14].
Sam
Harris też o tym wspomina w swoim pamiętniku, choć nie podaje nazw
leków [16].
Z
kolei według
portalu Police1, Harris
był „bezlitosnym, zimnym psychopatą”, przy czym chodzi o
osobowość, a nie stan psychiczny [29].
Ponownie,
dziennik Harrisa najlepiej pokazuje jego sposób rozumowania i to już
od pierwszych zdań, które brzmią:
Nienawidzę tego pieprzonego
świata, jest w nim zbyt wielu****
cholernych skurwielów. Za wiele****
myśli o społeczeństwach skupionych razem w tym miejscu zwanym
AMERYKĄ.
[16]
W przypadku
Dylana Klebolda jest nieco
gorzej. Prawdopodobnie cierpiał na depresję. W pamiętniku
czterokrotnie wspomina o samobójstwie. Dodatkowo,
napisał także takie słowa:
Zawsze byłem nienawidzony przez wszystkich i wszystko (…). [21]
Może
to oznaczać, że Klebold miewał depresyjne myśli, a nawet paranoję
[29].
Zakończenie
Moim zdaniem na tę strzelaninę
złożyły się wszystkie wymienione wyżej czynniki. Przemysłowi
rozrywkowemu (w tym grom) oberwało
się, bo trzeba było znaleźć kozła
ofiarnego. Wprawdzie
nie był to cios finansowy, ale wizerunkowy, lecz nie zmienia to
faktu, że zostały w to wciągnięte.
Dla mnie osobiście
najgorsze jest jednak
to, że nawet
w obliczu tak wielkiej tragedii szkoła nie potrafiła powiedzieć
prawdy o prześladowaniach uczniów na jej terenie. Zapewne chodziło
o względy finansowe – rodziny zabitych mogłyby domagać się od
szkoły rekompensat.
Z całej sprawy nie
wyciągnięto żadnych wniosków i,
jak doskonale wiemy, kolejne osoby z dostępem do broni dokonywały
masakr przez kolejne lata.
=========================================================
Przypisy:
* Wiem,
że „trench coat” to po polsku „prochowiec” lub
„trencz”. Jednak
uznałem, że „mafia prochowcowa” oraz
„trenczowa mafia” brzmią
dziwnie.
** Brooks Brown oraz
Regina
Huerter używają
słowa „jocks”, które
oznacza entuzjastę sportu. Uznałem jednak, że w języku polskim
lepsze będzie pejoratywne określenie „mięśniak”
niż neutralne „sportowiec”.
***
Korzystałem z wersji opublikowanej przez CRC, ale na stronie można
znaleźć też pełen raport, który
wcześniej nie został
opublikowany.
**** Harris zrobił literówkę, pisząc „to” zamiast „too”.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
Źródła:
[1]
Anderson, Craig A., and Karen E. Dill. “Video Games and Aggressive Thoughts, Feelings, and Behavior in the Laboratory and in Life.” Journal of Personality and Social Psychology, vol. 78, no. 4, 2000, pp. 772–90. Dostęp dnia: 10 Marca
2024.
[2]
Arthur, Charles. “School Massacre Families to Sue Creators of Violent Games.” The Independent, 6 June 2001. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[3]
Bingham, Janet. “The Denver Post Online.” The Denver Post, 21 Apr. 1999. Dostęp dnia: 3 Lutego 2024.
[4]
Block, Jerald J. “Lessons from Columbine: Virtual and Real Rage.” American Journal of Forensic Psychiatry, vol. 28, no. 2, 2007. Dostęp dnia: 16 Marca 2024.
[5]
Brown, Brooks, and Rob Merritt. No Easy Answers: The Truth behind Death at Columbine High School. Lantern Books, 2002. Dostęp dnia: 4 Lutego 2024.
[6]
Brown, Janelle. “Doom, Quake and Mass Murder.” Salon, 23 Apr. 1999. Dostęp dnia: 3 Marca 2024.
[7]
C-SPAN. “Senate Session | April 26, 1999 | C-SPAN.org.” 26 Apr. 1999. Dostęp dnia: 17 Marca 2024.
[8] Cash, Hilarie, and Kim McDaniel. Dzieci Konsoli. Uzależnienie Od Gier. Media Rodzina Sp. z o.o., 2014.
[9]
CBSNews.com staff. “Most Columbine Lawsuits Dismissed - CBS News.” 27 Nov. 2001. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[10]
Chronis, Peter G., et al. “The Denver Post Online.” The Denver Post, 22 Apr. 1999. Dostęp dnia: 3 Lutego 2024.
[11]
Denver Broncos. “Columbine High School Football Head Coach Andy Lowry Named AFC Recipient of NFL’s 2023 Don Shula High School Coach of the Year Award.” Www.denverbroncos.com, 31 Jan. 2024. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[12] Eyewitness News ABC7NY. “1999 Columbine Massacre News Coverage (WABC-TV).” YouTube, 18 Apr. 2018. Dostęp dnia: 23 Marca 2024.
[13]
Federal Bureau of Investigation. “Columbine High School Part 1 of 4.” FBI, 2011. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[14]
Galloway, Ben. “Autopsy Reports: Eric Harris & Dylan Klebold” Columbine Guide, 22 Apr. 1999. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[15]
Greene, Susan, and Bill Briggs. “Columbine High School Shooting Focuses on ‘Trench Coat Mafia.’” The Denver Post, 21 Apr. 1999. Dostęp dnia: 23 Marca 2024.
[16]
Harris, Eric. “Columbine Shooter Eric Harris’ Journals and Writing.” A Columbine Site, 4 Sept. 2015. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[17]
Huerter, Regina. “‘The Culture of Columbine.’” Research Columbine, 6 Oct. 2000. Dostęp dnia: 17 Marca 2024.
[18]
Hughes, Jim. “Descriptions Vary of Suspects.” The Denver Post, 21 Apr. 1999. Dostęp dnia: 3 Marca 2021.
[19]
Janofsky, Michael. “$2.53 Million Deal Ends Some Columbine Lawsuits.” The New York Times, 20 Apr. 2001, p. 10. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[20]
Jeffco DeAngelis Foundation. “Frank DeAngelis.” Jeffco DeAngelis Foundation. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[21]
Klebold, Dylan. “Dylan Klebold’s Journal and Other Writings.” School Shooters, edited by Peter Langman, 7 Mar. 2019. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[22]
L.A. TIMES. “Columbine Killing Suit Is Settled.” Los Angeles Times, 21 Aug. 2002. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[23]
Lenoir, Andrew. “The Real Story of the Columbine Massacre the Media Didn’t Cover and the Police Don’t Want You to Know.” All That’s Interesting, edited by John Kuroski, 11 July 2021. Dostęp dnia: 16 Marca 2024.
[24]
Merida, Kevin, and Richard Leiby. “WHEN DEATH IMITATES ART.” Washington Post, 22 Apr. 1999. Dostęp dnia: 16 Marca 2024.
[25]
Nawak. “10 Przestępstw Powiązanych Z Grami Komputerowymi.” Ciekawe.org, 28 May 2018. Dostęp dnia: 10 Marca 2024.
[26]
Pankratz, Howard. “Colorado News and Denver News: The Denver Post.” The Denver Post, 3 Oct. 2000. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[27]
Pilkington, Ed. “‘It’s Just America’: Columbine’s Former Principal on Gun Control and Trauma.” The Guardian, 19 Apr. 2019. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[28]
Pooley, Eric. “Eric Harris and Dylan Klebold: Portrait of a Deadly Bond.” Time, 10 May 1999. Dostęp dnia: 10 Marca 2024.
[29]
Sancier, Greg. “Looking into the Minds of Eric Harris and Dylan Klebold.” Police1, 18 Apr. 2014. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[30]
Simpson, Kevin. “Columbine Principal Frank DeAngelis to Retire after 2013-14 School Year.” The Denver Post, 13 Aug. 2013. Dostęp dnia: 23 Marca 2024.
[31]
The Christadelphian Tidings. Facebook, 7 Jul 2020. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[32]
The Denver Post Staff. “How the Rampage Unfolded.” The Denver Post, 1999. Dostęp dnia: 2 Marca 2024.
[33]
The Denver Post Staff. “Partial chronology of tragedy.” The Denver Post, 21 Apr. 1999. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[34]
Wadhams, Nick. “Columbine Suit against Game Dismissed.” Midland Reporter-Telegram, 4 Mar. 2002. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
[35]
Weather Underground. “Denver, CO Weather History | Weather Underground.” 20 Apr. 1999. Dostęp dnia: 24 Marca 2024.
Dobra, dobra. Chwila. Chcesz sobie skomentować lub ocenić komentujących?
Zaloguj się lub zarejestruj jako nieustraszony bojownik walczący z powagą